Kuduz; insanlarda ve birçok memeli hayvanda ölümcül seyreden ensefalomiyelite yol açan akut viral bir zoonotik hastalıktır. Dünya Sağlık Örgütü verilerine göre her yıl dünyada 59.000 kişiden fazla insan kuduz nedeniyle yaşamını yitirmektedir. İnsan vakalarının çoğuna kuduz köpeklerin sebep olduğu ısırıklar neden olmaktadır. Hastalık özellikle Asya ve Afrika kıtalarında yaygın olarak görülmektedir. Her yıl Asya’da yaklaşık 35.000 kişinin Afrika’da ise 21.000 kişinin kuduz hastalığına yakalandığı tahmin edilmektedir.
Kuduz, özellikle memeli hayvanlar başta olmak üzere neredeyse hayvan türlerinin çoğunda görülür ve insanlara da bulaşır. Bulaşma ağırlıklı olarak kuduz hayvanın ısırması ile olur. Mevcut yaralara enfekte salyanın bulaşması, tırmalama gibi mekanik ya da gıda yoluyla bulaşabildiği de bildirilmiştir.
Bakanlığımıza yılda yaklaşık 250.000 kuduz şüpheli olmakta bunların çoğunluğu da hastalıktan korumak için aşı programına alınmaktadır. Ülkemizde yıllar itibariyle kuduz vakalarında önemli bir düşüş kaydedilmiş olup 2020 yılında insanlarda kuduz vakası görülmemiştir.
Kuduzun öneminin anlaşılması ve hastalığa ilişkin farkındalığın artırılması amacıyla Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) tarafından ilk kuduz aşısını geliştiren Louis Pasteur’ün ölüm tarihi olan 28 Eylülü “Dünya Kuduz Günü” olarak belirlenmiştir.
Kuduz, hayvanlardan insanlara bulaşan bir hastalıktır. Tilki, kurt ve çakal gibi yabani memeliler ile köpek, kedi, inek, koyun, keçi ve eşek gibi evcil memeli hayvanlarda görülmektedir. Kuduzun başlıca bulaşma yolu enfekte (virüsü taşıyan) hayvanların ısırmasıdır. Ayrıca, bütünlüğü bozulmuş deri veya mukozalardan da enfekte olmuş hayvanın salyası ile de bulaşabilir. Kuduz olan hayvanın huyunda veya hareketlerinde değişimler, korkaklık, sinirlilik ve saldırganlık görülebilir. Genellikle şiddetli ısırma isteği bulunur. Vücudunda felçler, yutkunma güçlüğü, salya akması ve kasılmalar görülebilir. Bu belirtileri gösteren hayvanlardan uzak durulmalı ve en kısa sürede İl/İlçe Tarım ve Orman Müdürlüklerine haber verilmelidir.
Kuduz hastalığına ilişkin belirtiler görülmeye başladığında, kuduz hem insanlar hem de hayvanlar için ölümcüldür. Ancak riskli temas sonrasında gerekli tedbirler alındığı zaman hastalığı önlemek mümkündür.
Köpek ve kedilerin her yıl aşılanması hastalığın insanlara bulaşının engellenmesi açısından önemlidir. Beslediğimiz kedi ve köpeklere her yıl kuduz aşılarını yaptırarak hayvanlarımızı, kendimizi ve toplumu kuduzdan koruyabiliriz.
Herhangi bir kuduz riskli temas sonrasında; en önemli adım yara bakımıdır. İyi bir yara bakımı, kuduz virüsü geçişini azaltmadaki en etkili yöntemdir. Mümkün olan en kısa sürede yapılmalıdır. Tüm yaralanmalarda yara yeri derhal bol akarsu (basınçlı su veya hortum ucunun sıkılarak mümkün olduğu kadar jet akımın sağlanması şeklinde) ve sabunla iyice yıkanmalı ve sağlık kuruluşuna müracaat edilmelidir.
Hekim tarafından kuduz aşısı yapılması uygun görüldüğünde aşıların zamanında ve eksiksiz olarak yaptırılması konusunda dikkatli olunmalıdır. Aşı programına başlanması durumunda hekim tarafından belirlenen takvime uyularak kuduz aşıları gününde yaptırılmalıdır. İlk aşı dozunun yapıldığı gün verilen Aşı Takip Kartı bir sonraki aşı günlerinde mutlaka getirilmelidir.
Unutmayalım kuduz, hastalığının belirtileri ortaya çıktıktan sonra tedavisi mümkün olmadığından ve genellikle ölümle sonuçlandığından kuduz şüpheli temas durumunda özellikle yara bakımı ile gerekli durumlarda kuduz aşısı ve kuduz antiserumu uygulamaları hayat kurtarıcıdır.
Kuduz riskli temaslarda yaklaşım ve yapılması gerekenler Bakanlığımızca hazırlanıp yayımlanan rehberlerde belirtilmektedir. Kuduz Profilaksi Rehberi’nde insanlarda ve hayvanlarda kuduz hastalığı ile ilgili bilgiler, kuduz hasta takibi, tanısı, numune alma ve gönderme gibi konuların yanısıra kuduz profilaksisine yönelik uygulamalar detaylı olarak anlatılmıştır. Rehberin sonunda da kuduz ve kuduz profilaksisine ilişkin sıklıkla sorulan sorulara ve cevaplarına yer verilmiştir.
İllerimizde Kuduz Aşı Uygulama Merkezleri oluşturulmuştur. İlinizdeki Kuduz Aşı Uygulama Merkezleri ile ilgili güncel bilgilere İl Sağlık Müdürlüklerimizin internet sayfalarından ulaşılabilir.
“Türkiye Zoonotik Hastalıklar Eylem Planı (2019-2023)”nda ülkemizde kuduz kontrolüne yönelik hedef, strateji ve hedefe ulaşmak için belirtilen stratejiler kapsamında yapılacak olan aktiviteler belirlenmiştir.